Ta witryna wykorzystuje pliki cookies by zarządzać sesją użytkownika. Cookies używane są także do monitorowania statystyk strony, oraz zarządzania reklamami.
W kazdej chwili możesz wyłączyć cookies. Wyłączenie ciasteczek może spowodować nieprawidłowe działanie witryny. Więcej w naszej polityce prywatności.

Oferty pracy 24h .pl

Znajdź swoją wymarzoną pracę:

Możesz także skorzystać z Zaawansowanej wyszukiwarki

proste jak 1, 2, 3!

  1. Wyszukaj ofertę
  2. Wyślij CV / List motywacyjny
  3. Zdobądź pracę!

Bez rejestracji!

Bez zakładania kont!

Rynek pracy - wraca koniunktura. Czy na stałe?

Napisano: 2010-07-27

Przybywa ofert pracy, zmniejsza się bezrobocie, rośnie zatrudnienie – pozytywne sygnały płynące z rynku pracy są coraz wyraźniejsze. Większy ruch trwa również i na internetowym rynku pracy, serwisy rekrutacyjne publikują z miesiąca na miesiąc coraz więcej ogłoszeń – podaje raport opracowany przez portal www.eGospodarka.pl. Czy jednak są to tendencje długofalowe, świadczące o coraz lepszej kondycji rozpędzającej się gospodarki, czy tylko nieco wzmocnione typowe wahania sezonowe? Jedno jest pewne – sytuacja bieżąca i perspektywy na rynku pracy są lepsze niż rok temu.

Poprawia się stan gospodarki największych partnerów handlowych Polski, uruchamiane są nowe programy infrastrukturalne, wykorzystywane są pokaźne unijne środki pomocowe – te wszystkie czynniki wpływają na poziom zatrudnienia. Według szacunków resortu pracy, w czerwcu stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 11,6 proc. i w porównaniu do maja spadła o 0,3 punktu procentowego. Jak podało MPiPS, w czerwcu 2010 roku spadek stopy bezrobocia odnotowano we wszystkich regionach, przy czym najsilniejszy w województwach o najwyższym poziomie bezrobocia, które jednocześnie są letnim „zagłębiem” turystycznym - czyli warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim. Rośnie też poziom zatrudnienia. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w czerwcu 2010 zatrudnienie względem maja bieżącego roku zwiększyło się o 0,3 proc., zaś względem czerwca ubiegłego roku poziom zatrudnienia wzrósł o 1,1 procent. Niestety zestawienie półroczne nie wygląda już tak korzystnie – w pierwszym półroczu bieżącego roku poziom zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw był o 0,5 procent niższy niż rok temu.

Bezrobocie wprawdzie spada, lecz eksperci szacują że po wiosenno-letnim sezonowym spadku liczba osób bez pracy wzrośnie, osiągając maksimum około grudnia 2010 – stycznia 2011.

Pomimo wciąż się utrzymującego podwyższonego bezrobocia, za utrzymaniem się pozytywnych trendów na rynku pracy przemawia rosnąca produkcja przemysłowa - według danych GUS w czerwcu produkcja przemysłowa wzrosła o 14,5 procent w porównaniu z tym samym okresem roku poprzedniego, a o 7 procent w porównaniu z majem. Z danych GUS wynika również, że produkcja sprzedana przemysłu w czerwcu w porównaniu z tym samym okresem poprzedniego roku wzrosła w 27 z 34 działów przemysłu - między innymi zwiększyła się produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych, chemikaliów, samochodów, papieru. W I półroczu bieżącego roku produkcja sprzedana przemysłu była o 10,6 procent wyższa w porównaniu z analogicznym okresem roku 2009. Rosnąca produkcja przełoży się dość szybko na wzrost zatrudnienia – dynamicznie powiększająca się liczba ofert pracy publikowanych w internetowych serwisach rekrutacyjnych wróży przyrost zatrudnienia już w perspektywie 2-3 miesięcy.

Ponadto od przyszłego roku swoje rynki pracy otworzą dla Polaków dwa kraje unijne - Niemcy i Austria. Według prognoz największe wzięcie w tych krajach będą mieli informatycy, inżynierowie, budowlańcy, pielęgniarki i opiekunki, ale także pracownicy branży hotelarskiej i usługowej. Regionami szczególnie narażonymi na odpływ pracowników będą województwa zachodnie – zachodniopomorskie, lubuskie, dolnośląskie, opolskie oraz śląskie. Dlatego też właśnie w tej części Polski spodziewany jest znaczny spadek bezrobocia.

Ofert przybywa

W czerwcu 2010 w serwisie www.Praca.eGospodarka.pl pojawiły się 36 tys. 752 ogłoszenia o pracę, o 1,35 procent więcej niż w maju i 12 procent więcej niż w kwietniu 2010. Względem analogicznego okresu ubiegłego roku przyrost jest znacznie większy – wynosi ponad 41 procent.

Dane o wzroście liczby ofert pracy są odzwierciedleniem przytoczonych już danych dotyczących bezrobocia. Przypomnijmy - według resortu pracy w czerwcu spadło ono w porównaniu do maja o 0,3 punktu procentowego i wyniosło 11,6 proc.

Potencjalne zagrożenie dla sytuacji gospodarczej, a więc i poziomu zatrudnienia, stwarza niezrównoważenie finansów publicznych poszczególnych krajów, partnerów gospodarczych Polski oraz członków strefy euro. Wiele wskazuje, że jedną z zastosowanych kuracji będzie z jednej strony ograniczenie wydatków publicznych, z drugiej zaś – zaostrzenie polityki fiskalnej. Wpłynąć to może niestety ujemnie na poziom wzrostu gospodarczego w poszczególnych krajach UE, który z powodu „zaciskania pasa” nie będzie osiągał już tak wysokiej dynamiki jak w latach wcześniejszych.

Europejskie „lokomotywy” gospodarcze radzą sobie wprawdzie coraz lepiej, ale pożar finansowy na południu Europy wciąż nie został ugaszony i – zdaniem wielu ekspertów – może jeszcze całej Europie sprawić wiele przykrych niespodzianek.

 – Jak wskazują badania, rośnie liczba firm deklarujących wzrost zatrudnienia w najbliższym półroczu. Co czwarta firma przed końcem roku zamierza przyjąć nowych pracowników. Coraz mniej firm realizuje zwolnienia, ale jednak nadal większość przedsiębiorstw nie ma w planach zwiększenia liczby zatrudnionych. Prognozy resortu pracy mówią z kolei, że już w lipcu tempo obniżania się bezrobocia przyśpieszy, co ma być między innymi efektem prac sezonowych oraz skutkiem uruchomienia środków na sfinansowanie robót publicznych, związanych z usuwaniem zniszczeń powstałych na skutek powodzi – komentuje Beta Szkodzin, wydawca serwisu www.eGospodarka.pl – Na rosnący optymizm i wzrost koniunktury wskazuje już coraz więcej badań. Pośrednim dowodem rosnącego optymizmu pracodawców jest również rosnąca liczba ofert w internetowych serwisach rekrutacyjnych. Firmy z miesiąca na miesiąc publikują coraz więcej ogłoszeń o poszukiwaniu nowych pracowników. O ile nie pojawią się jakieś niespodziewane czynniki ryzyka oraz zagrożenia dla rozwoju gospodarczego, to możemy przez najbliższe kilka miesięcy oczekiwać może niezbyt spektakularnego, ale za to stabilnego i systematycznego wzrostu zatrudnienia – dodaje Beata Szkodzin.

Sprzedaż, sprzedaż, sprzedaż. I długo nic

Struktura branżowa publikowanych w internetowych serwisach rekrutacyjnych ogłoszeń wskazuje, że lista najczęściej poszukiwanych pracowników nie zmieniła się znacząco. W czerwcu 2010 roku, tradycyjnie już najszybciej, pracę mogli znaleźć sprzedawcy. Chętni do pracy w działach sprzedaży mogli w czerwcu wybierać spośród ponad 11 tys. 220 ofert (było to jednak o 1,55 proc. mniej ofert niż w maju). Oprócz sprzedawców-handlowców firmy często poszukują również specjalistów z zakresu informatyki oraz telekomunikacji – w czerwcu czekało na nich ponad 4 tys. 870 stanowisk (o 4,5 procent więcej niż w maju). W ofertach pracy mogli też przebierać chętni do podjęcia pracy w działach obsługi klienta czy Call Center – oczekiwało bowiem na nich ponad 4 tys. 750 ofert (miesięczny przyrost o 5 procent).

Na specjalistów z zakresu finansów czekało w czerwcu ponad 3 tysiące 370 posad (przyrost względem maja o 6,3 procent), na menedżerów z umiejętnością zarządzania czekało niemal 2 tys. 500 ofert – o 9,6 procent więcej niż miesiąc wcześniej.

Intensywnie poszukiwano inżynierów, projektantów i technologów. W czerwcu pojawiło się niemal 2 tys. 170 ogłoszeń rekrutacyjnych dotyczących tych specjalności. To o niemal 50 procent więcej niż miesiąc wcześniej. Czyżby w przemyśle nastąpiło mocne odbicie?

Problemów ze znalezieniem pracy nie powinni mieć również budowlańcy czy architekci. W szóstym miesiącu roku w serwisie www.Praca.eGospodarka.pl czekało na nich ponad 1 tys. 930 ofert – o prawie 11 procent więcej niż miesiąc wcześniej. Na niewiele mniej posad mogli liczyć chętni do pracy w produkcji w przemyśle – ponad 1 tys. 900 ofert to nieco więcej (0,3 proc.) niż miesiąc wcześniej.

O tendencjach na rynku pracy znacznie więcej mówi analiza zmian względnych zapotrzebowania na pracowników w poszczególnych branżach. W czerwcu największą miesięczną dynamikę względną przyrostu zaobserwowano we wspomnianym już segmencie „Inżynieria / Projektowanie / Technologia”, gdzie przyrost względem czerwca wyniósł 49,2 procent.

Wzrosło również zapotrzebowanie na pracowników rolnictwa oraz leśnictwa – w relacji miesięcznej o 24 procent. W tej branży należy jednak tak wysoki przyrost przypisać typowym zmianom sezonowym – okres letni to czas wzmożonych prac polowych oraz leśnych.

Poprawę koniunktury w przemyśle potwierdza także wysoka dynamika przyrostu liczby ogłoszeń rekrutacyjnych dla osób chętnych do pracy w działach technicznych (przyrost względem maja o 22 procent) czy komórkach badawczo-rozwojowych (w czerwcu o 18,4 procent więcej ogłoszeń niż w maju).

Na przeciwnym biegunie – największych spadków względnych – znalazły się między innymi ogłoszenia dotyczące wolontariatu (-50 proc.), czy pracy fizycznej (spadek o 16 procent).

 

Województwa: pół na pół
Zagranica sięga po więcej

W czerwcu w połowie spośród szesnastu województw zanotowano spadki liczby ofert pracy względem maja.

Powyżej kreski znalazły się województwa świętokrzyskie (przyrost miesięczny o 13,5 proc.), zachodniopomorskie (+10 proc.), pomorskie (+6,6 procent), małopolskie (przyrost o 5,8 procent), dolnośląskie (+4,8 proc.), podkarpackie (+3,3 procent) oraz mazowieckie (+1 procent). Z woj. opolskiego pochodziło w czerwcu tyle samo ofert co miesiąc wcześniej.

Niestety pozostałe osiem województw nie może się pochwalić dodatnią dynamiką liczby ogłoszeń publikowanych w internetowych serwisach rekrutacyjnych.

W ciągu miesiąca najbardziej spadła liczba ofert pracy w województwie kujawsko-pomorskim – o niemal 7 procent. Spadki zanotowano również w woj. warmińsko-mazurskim(-5,5 procent), łódzkim(-4,7 procent), podlaskim (-3,9 procent), lubelskim (-3 proc.). Mniejsze spadki (oscylujące pomiędzy 0,5 a 1,3 proc.) zanotowano w lubuskim, wielkopolskim oraz śląskim.

Znacznie więcej osób poszukuje się do pracy za granicą – tu miesięczna dynamika przyrostu liczby ofert wynosi aż 21,5 procent.

Tradycyjnymi „lokomotywami” przyrostów liczby ofert pracy są ośrodki miejskie. Przedsiębiorstwa do pracy w Warszawie poszukiwały w czerwcu ponad 8 tys. 500 osób – o 2,3 proc. więcej niż miesiąc wcześniej. Ofertę łatwo mogli znaleźć także chętni do podjęcia pracy w Krakowie (ponad 1.600 ofert), Wrocławiu (ponad 1.560 ofert), Poznaniu (prawie 1.300 ogłoszeń), Katowicach (930 ofert), Łodzi (745 ogłoszeń) czy Gdańsku (525 ofert).

Sprzedawca potrzebny zawsze i wszędzie. Prawie

W każdym z dużych zestaw najczęściej poszukiwanych pracowników jest zbliżony. Na największe wzięcie mogą zawsze i wszędzie liczyć sprzedawcy-handlowcy. Potrzeba ich w każdym rejonie, w każdym większe mieście – i jak wynika z danych z różnych okresów – w każdym czasie. Dobry handlowiec jest na rynku pracy towarem mocno deficytowym, więc i intensywnie poszukiwanym – a jak pokazują dane płacowe – także dobrze wynagradzanym.

Ranking popularności branż ofert w wybranych miastach Polski

Pozycja/Miasto
Branża


1


2


3


4


5

Bydgoszcz

Sprzedaż

Informatyka/
Telekomunikacja

Obsługa klienta/
Call Center

Finanse

Inne/
Pozostałe

Częstochowa

Sprzedaż

Obsługa klienta/
Call Center

Informatyka/
Telekomunikacja

Produkcja/
Przemysł

Budownictwo / Nieruchomości / Architektura

Gdańsk

Sprzedaż

Informatyka/
Telekomunikacja

Obsługa klienta/
Call Center

Finanse

Księgowość/
Audyt

Gdynia

Finanse

Sprzedaż

Informatyka/
Telekomunikacja

Obsługa klienta/
Call Center

Księgowość/
Audyt

Gliwice

Sprzedaż

Informatyka/
Telekomunikacja

Logistyka/ Transport/ Zakupy

Produkcja/
Przemysł

Inne/
Pozostałe

Katowice

Sprzedaż

Informatyka/
Telekomunikacja

Obsługa klienta/
Call Center

Finanse

Inne/
Pozostałe

Kraków

Sprzedaż

Informatyka/
Telekomunikacja

Obsługa klienta/
Call Center

Księgowość/
Audyt

Finanse

Lublin

Sprzedaż

Obsługa klienta/
Call Center

Inne/
Pozostałe

Finanse

Informatyka/
Telekomunikacja

Łódź

Sprzedaż

Informatyka/
Telekomunikacja

Obsługa klienta/
Call Center

Finanse

Produkcja/
Przemysł

Poznań

Sprzedaż

Informatyka/
Telekomunikacja

Finanse

Obsługa klienta/
Call Center

Inne/
Pozostałe

Rzeszów

Sprzedaż

Finanse

Obsługa klienta/
Call Center

Informatyka/
Telekomunikacja

Inne/
Pozostałe

Szczecin

Sprzedaż

Obsługa klienta/
Call Center

Informatyka/
Telekomunikacja

Finanse

Inne/
Pozostałe

Warszawa

Inne/ Pozostałe

Sprzedaż

Informatyka/
Telekomunikacja

Obsługa klienta/
Call Center

Księgowość/
Audyt

Wrocław

Sprzedaż

Informatyka/
Telekomunikacja

Obsługa klienta/
Call Center

Finanse

Księgowość/
Audyt

 

A w jakim mieście szukać pracy w konkretnej branży? Odpowiedź na to pytanie ułatwi kolejny ranking – w których miastach oczekuje najwięcej ofert pracy w poszczególnych branżach. Dominuje oczywiście Warszawa oraz główne metropolie, ale w niektórych branżach praca czeka nie tylko w wielkich miastach.

 

 

Administracja biurowa:

Administracja publiczna:

Badania i rozwój:

  1. Warszawa

  2. Poznań

  3. Wrocław

  4. Kraków

  5. Katowice

  6. Łódź

  7. Gdańsk

  1. Warszawa

  2. Poznań

  3. Lublin

  4. Gliwice

  5. Kielce

  6. Olsztyn

  7. Toruń

  1. Warszawa

  2. Poznań

  3. Kraków

  4. Wrocław

  5. Lublin

  6. Gdynia

  7. Toruń

Bankowość / Leasing:

Budownictwo / Nieruchomości / Architektura:

Dział techniczny:

  1. Warszawa

  2. Kraków

  3. Poznań

  4. Katowice

  5. Wrocław

  6. Puławy

  7. Radom

  1. Warszawa

  2. Kraków

  3. Wrocław

  4. Katowice

  5. Poznań

  6. Łódź

  7. Gdańsk

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Kraków

  4. Katowice

  5. Poznań

  6. Łódź

  7. Gdynia

 

Edukacja / Praktyki / Staże:

Elektryka / Elektronika / Energetyka:

Finanse:

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Poznań

  4. Kraków

  5. Katowice

  6. Łódź

  7. Lublin

  1. Warszawa

  2. Katowice

  3. Wrocław

  4. Bydgoszcz

  5. Poznań

  6. Częstochowa

  7. Kraków

  1. Warszawa

  2. Poznań

  3. Wrocław

  4. Kraków

  5. Łódź

  6. Gdańsk

  7. Katowice

Grafika / Kreacja artystyczna / Fotografia:

HR:

Informatyka / Telekomunikacja:

  1. Warszawa

  2. Poznań

  3. Kraków

  4. Łódź

  5. Wrocław

  6. Szczecin

  7. Gdańsk

  1. Warszawa

  2. Kraków

  3. Wrocław

  4. Poznań

  5. Katowice

  6. Łódź

  7. Dąbrowa Górnicza

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Kraków

  4. Poznań

  5. Katowice

  6. Łódź

  7. Gdańsk

Inne / Pozostałe:

Inżynieria / Projektowanie / Technologia:

Konsulting:

  1. Warszawa

  2. Kraków

  3. Poznań

  4. Wrocław

  5. Katowice

  6. Lublin

  7. Łódź

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Katowice

  4. Kraków

  5. Poznań

  6. Tarnów

  7. Gdańsk

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Kraków

  4. Katowice

  5. Poznań

  6. Łódź

  7. Gdańsk

 

Kontrola jakości:

Księgowość / Audyt:

Logistyka / Transport / Zakupy:

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Poznań

  4. Kraków

  5. Sosnowiec

  6. Wałbrzych

  7. Katowice

  1. Warszawa

  2. Kraków

  3. Wrocław

  4. Poznań

  5. Dąbrowa Górnicza

  6. Katowice

  7. Gdańsk

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Poznań

  4. Łódź

  5. Kraków

  6. Katowice

  7. Gliwice

Marketing / Reklama / PR:

Media / Sztuka / Rozrywka / Wydawnictwa:

Obsługa klienta / Call center:

  1. Warszawa

  2. Poznań

  3. Wrocław

  4. Kraków

  5. Łódź

  6. Katowice

  7. Gdańsk

  1. Kraków

  2. Warszawa

  3. Poznań

  4. Wrocław

  5. Łódź

  6. Gdańsk

  7. Lublin

  1. Warszawa

  2. Kraków

  3. Wrocław

  4. Poznań

  5. Katowice

  6. Łódź

  7. Gdańsk

Ochrona osób i mienia:

Organizacje pozarządowe / Wolontariat:

Praca fizyczna:

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Gliwice

  4. Poznań

  5. Zielona Góra

  6. Katowice

  7. Łódź

  1. Warszawa

  2. Gdańsk

  3. Poznań

  4. Włocławek

  1. Warszawa

  2. Poznań

  3. Wrocław

  4. Łódź

  5. Katowice

  6. Gliwice

  7. Wałbrzych

 

Prawo:

Produkcja / Przemysł:

Rolnictwo / Leśnictwo / Ochrona środowiska:

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Kraków

  4. Katowice

  5. Poznań

  6. Łódź

  7. Gdańsk

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Łódź

  4. Poznań

  5. Gliwice

  6. Kraków

  7. Katowice

  1. Kraków

  2. Warszawa

  3. Poznań

  4. Olsztyn

  5. Wrocław

  6. Łódź

  7. Gliwice

Sport i rekreacja:

Sprzedaż:

Turystyka / Hotelarstwo / Gastronomia / Katering:

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Poznań

  4. Gdańsk

  5. Łódź

  6. Gliwice

  7. Legionowo

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Kraków

  4. Poznań

  5. Katowice

  6. Łódź

  7. Gdańsk

  1. Warszawa

  2. Kraków

  3. Wrocław

  4. Katowice

  5. Poznań

  6. Gdańsk

  7. Łódź

Ubezpieczenia:

Zarządzanie:

Zdrowie / Medycyna / Farmacja:

  1. Warszawa

  2. Kraków

  3. Katowice

  4. Wrocław

  5. Poznań

  6. Łódź

  7. Gdańsk

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Poznań

  4. Kraków

  5. Katowice

  6. Gdańsk

  7. Bydgoszcz

  1. Warszawa

  2. Wrocław

  3. Kraków

  4. Łódź

  5. Poznań

  6. Katowice

  7. Gdańsk

 

Dane opracowano na podstawie ogłoszeń dostępnych w serwisie www.Praca.eGospodarka.pl, pochodzących z baz danych największych polskich portali rekrutacyjnych: HRK.PL, infoPraca.pl, JOBS.PL, KarierawFinansach.pl, praca.pl, pracuj.pl, przedstawiciele.pl, qpracy.pl oraz StepStone.pl. Statystyki powstały wyłącznie w oparciu o płatne ogłoszenia, głównie ze średnich i dużych przedsiębiorstw oraz agencji pośrednictwa pracy.

 

* * * * * * * * * * * * * * * * *

eGospodarka.pl

eGospodarka.pl (www.egospodarka.pl) to praktyczny poradnik Internetu dla małych i średnich przedsiębiorstw. Serwis udostępnia m.in. bezpłatną bazę przetargów publicznych, oferty pracy w Polsce i za granicą, porady z prawa pracy, podatków i rachunkowości, komentarze gospodarcze i finansowe, kursy walut, bezpłatne wzory dokumentów i formularzy, aktualności ze świata IT oraz najnowsze raporty i prognozy. Przedsiębiorcy znajdą w serwisie eGospodarka.pl narzędzia porównawcze, wyszukiwarki i kalkulatory.

Misją serwisu jest dostarczanie praktycznych informacji i narzędzi oraz pomoc w podejmowaniu decyzji dotyczących zaistnienia firmy w Internecie. Najczęściej odwiedzane przez użytkowników są działy: Firma, Podatki, Prawo, Praca i Przetargi.

Według badania Megapanel w kwietniu 2010 roku serwis eGospodarka.pl zanotował ponad 1 mln 700 tys. użytkowników, co stawia go w ścisłej czołówce najlepszych serwisów biznesowych. Dział www.Praca.eGospodarka.pl w kwietniu odwiedziło natomiast ponad 424 tysiące osób.

Przydatne linki:

http://www.egospodarka.pl
http://www.praca.egospodarka.pl
http://www.prawo.egospodarka.pl/prawo-pracy

 

Użyte tagi:

oferty pracy kursy egospodraka.pl bezrobocie w Polsce praca

Reklama:

Zareklamuj się na ofertypracy24h.pl

Oferty pracy | Praktyki i Staż | Szkolenia | Poradniki i Artykuly | Dodaj ogłoszenie | Reklama | Regulamin | O nas / Kontakt

Oferty pracy dla każdego już teraz szukaj pracy. Umieść ogłoszenia o pracę w naszym serwisie. U nas również informacje o szkoleniach, kursach które zapewniają podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Firmy maja możliwość darmowej rekrutacji i umieszczania ogłoszeń poszukujących pracowników. Rynek pracy - wraca koniunktura. Czy na stałe?. Poradniki i artykuły na ofertypracy24h.pl. Praca, baza ogłoszeń dla poszukujących pracy.

© 2009-2024 Aplit Wszelkie prawa zastrzeżone.